Расійскія гісторыкі назвалі імя ўпаўнаважанага НКВД у Вілейцы, адказнага за расстрэлы

Расійскі гісторык Наталля Лебедзева ў інтэрв'ю “Газэта выборча” расказала пра “беларускі катынскі спіс"

Займацца складаннем спісаў на расстрэл у Вілейку быў накіраваны старшы лейтэнант Нікалай Кажэўнікаў.

“Рэгіянальная газета” са спасылкай на “Газэта выборча” друкуе інтэрв’ю з расійскім гісторыкам Наталляй Лебедзевай, якая расказвае пра тое, што нарэшце знайшоўся схаваны 72 гады “беларускі катынскі спіс”. Гэта імёны 1996 палякаў, вывезеных НКВД на катаванні ў Мінск і якія хутчэй за ўсё былі расстраляныя па загадзе Сталіна і Берыі.

Сярод іншага “Газэта выборча” піша, што займацца складаннем спісаў на расстрэл у Вілейку быў накіраваны старшы лейтэнант Нікалай Кажэўнікаў.

– Даўно падазравала, што сляды таго, што даследчыкі называюць “беларускім катынскім спісам” трэба шукаць у архівах 15-й брыгады Канвойных Войскаў, якая ў 1940 годзе размяшчалася ў Беларусі і перапраўляла вязняў НКВД у сталіцу рэспублікі. Прадчуванне мяне не падвяло, – сказала Лебедзева. Яна перадала “Газэце выборчай” спісы 1996 чалавек, вывезеных з турмаў НКВД у Брэсце, Пінску, Баранавічах, Гродне, Беластоку і іншых гарадах на тэрыторыі былой Заходняй Беларусі пасля 5 сакавіка 1940 г.

У той дзень Палітбюро ВКП(б) прыняло рашэнне пра забойства без суда больш за 21 тысячу польскіх ваеннапалонных і палякаў, зняволеных на тэрыторыях, занятых паўгода раней. Да гэтага часу атрымалася скласці спісы забітых з лагераў у Казельску (пахаваныя ў Катыні), Асташкаве (Меднае пад Цверру) і Старабельску (Харкаў) і ў Заходняй Украіне.

У той самы час не быў вядомы “беларускі катынскі спіс”, у якім павінна быць больш за 3,8 тысячы палякаў. Частка з іх, а можа і ўсе, былі забітыя ў Мінску і пахаваныя ў блізкіх Курапатах.

Праз два тыдні пасля загаду Берыі аб ліквідацыі палякаў, народны камісар унутраных спраў накіраваў з Масквы у Беларусь пяць спецыяльных брыгад НКВД. – Гэта “каманды смерці”, якія вырашалі, хто з польскіх вязняў мусіць быць расстраляны – расказаў “Газэце выборчай” гісторык Нікіта Пятроў, які знайшоў імёны “селекцыянераў Берыі”.

У Беластоку палякаў да расстрэлу накіроўваў Ізраіль Пінзур. Крывавую місію ў Баранавічах даверылі старшаму лейтэнанту Андрэю Сінявому. У Брэсце – старшаму лейтэнанту Грыгорыю Фінкельбергу. Пінск быў давераны старшаму лейтэнанту Аляксандру Купрыянаву. У Вілейку накіравалі старшага лейтэнанта Нікалая Кажэўнікава.

Дакументы, якія перадала прафесар Лебедзева, гэта запоўненыя ад рукі (мяркуючы па характары пісьма адным чалавекам) табліцы з прозвішчамі, імёнамі і імёнамі па бацьку вязняў, якіх 15-я брыгада перавозіла вясной 1940 года. Ёсць таксама звесткі, калі і куды іх транспартавалі.

Спісы паказваюць, што пасланнікі Берыі адразу пасля прыбыцця завалілі работай 15-ю брыгаду. З канца сакавіка да ліпеня прывозілі ў Мінск групы нават да 60 чалавек. 1 красавіка НКВД прыняло ў сталіцы рэспублікі 53 чалавекі толькі з Брэста. Усяго ў Мінск завезлі звыш за 1800 з 1996 чалавек. На думку Лебедзевай 99 працэнтаў з іх там і расстралялі – у той самы час калі расстралялі афіцэраў у Катыні. Цверы, Харкаве.

– Гэта ўсё яшчэ можа быць праверана. Усе сем’і палякаў, знішчаных па загадзе палітбюро ВКП(б) спецыяльным рашэннем палітбюро былі высланыя ў Казахстан. Параўноўваючы спісы з архіву канвойных войскаў са спісамі дэпартаваных, мы разгорнем хаця б частку “беларускага катынскага спісу” – запэўнівае Лебедзева. Мае намер неўзабаве гэта зрабіць.

Раней “беларускі катынскі спіс” з 1149 імёнамі склаў Цэнтр Карта на падставе сведчанняў сем’яў вязняў НКВД, след якіх быў згублены. Некаторыя імёны са спісу Карты ёсць таксама у спісах 15-й брыгады – сярод іх бамбардыр Балеслаў Адлер, камендант пастарунку паліцыі ў Засулах пад Стоўбцамі Ян Крахмальчык і улан з Гродна Станіслаў Кульчынскі.

Дакументы, якія “Газэта выборча” мае намер апублікаваць цалкам, гэта першае за 72 гады сведчанне аб лёсах людзей, якія трапілі ў рукі НКВД.

– Гэта пераломнае адкрыццё, – каментуе доктар Анджэй Кунэрт, сакратар Рады Аховы Памяці Змаганняў і Пакут. – Факт, што гэтыя дакументы існуюць, дае надзею не толькі на адкрыццё спісу ахвяр, але таксама на высвятленне месца пахавання польскіх ахвяр НКВД.

* Расійскія архівы трэба адкрываць павольна і асцярожна. У нас брат страляў у брата. Навошта нам паўтарэнне катаклізмаў? – кажа Андрэй Арцізаў, начальнік Федэральнай архіўнай службы Расіі.