Дзіця вайны

Раіса Раманаўна Варончык

Раісе Раманаўне Варончык не-не ды і прысніцца: наваколле напаўняецца гулам самалётаў, якія ляцяць над горадам і скідваюць бомбы, тыя рвуцца і разбураюць дамы. Яна з сястрой і маці бяжыць у бамбасховішча. Або іншая карціна бачыцца: прыціснуўшыся да маці, яна ляжыць з ёй пад ложкам, па хаце ходзяць бандыты, адзін з іх скідвае на падлогу падушкі, коўдру, другі выварочвае ўсё са стала. Са страху хочацца крычаць, але маці мацней туліць да сябе, і яна разумее: трэба цярпець. Прачынаецца ў халодным поце — цішыня, за акном днее.

Усё гэта жанчыне давялося перажыць у дзяцінстве. Яна нарадзілася ў Мінску вясной 1941-га. Як толькі пачалася Вялікая Айчынная, бацьку — ­удзельніка грамадзянскай вайны — забралі на фронт. У верасні сям’я атрымала паведамленне пра тое, што ён прапаў без вестак. З акупіраванага немцамі Мінска маці з дзвюма дочкамі перабралася да сястры, якая жыла непадалёк Барысава. Там засталіся і пасля Перамогі. Кватаравалі ў адной заможнай жанчыны. Гэта да яе ноччу наведаліся бандыты ў пошуках золата. На шчасце, кватарантаў пад ложкам не прыкмецілі.

— У 1946-ым мама памерла ад раку, — змахвае слёзы Раіса Раманаўна. — Паехала ў Мінск на лячэнне і не вярнулася. Я запомніла яе жывой. Мяне з сястрой забрала да сябе цётка. Мы былі для яе бясплатнай рабочай сілай. Карысталася яна і пайком, што мы атрымлівалі з прычыны страты бацькі, нам з яго мала што перападала. Памятаю, як збіралі мёрзлую бульбу і з яе пяклі бліны. Прадукты, якія атрымлівала цётка ад гаспадаркі, прадаваліся на рынку. Я на поездзе вазіла ў Барысаў малако, тварог, смятану, яйкі. Праваднікі шкадавалі, часам правозілі бясплатна. Ноччу выязджаю — з раніцы на рынку, хуценька прадам — і вяртаюся назад, іду ў другую змену ў школу.

Настаўніца бачыла, што дзяўчынка недагледжаная, дамашнія заданні не выконвае, таму нярэдка пакідала пасля ўрокаў або забі­рала да сябе дадому. Шкадавалі малую і жанчыны, якія разам з ёй гандлявалі на рынку. Урэшце навучылі пайсці ў райкам партыі і папрасіцца ў дзіцячы дом. Так Рая трапіла ў Астрашыцкую школу-інтэрнат.

— Добра там было, — успамінала. — Дырэктар па-бацькоўску адносіўся да ўсіх выхаванцаў. Цікава праходзілі ўрокі. Даводзілася і працаваць, бо ў школе была падсобная гаспадарка. Кожнае лета выязджалі ў піянерскі лагер. Закончыўшы сем класаў, падалася ў Казахстан. Там паступіла ў будаўнічае вучылішча. На канікулах нас пасылалі ва Узбекістан на збор бавоўны. Весела было, а душа ўсё роўна рвалася ў Беларусь.

І яна прыехала ў Віцебск, уладкавалася ў будаўнічую арганізацыю, выйшла замуж, нарадзіла траіх дзетак. А ставіць іх на ногі давялося адной, бо сям’я распалася. Паспрабавала яшчэ раз знайсці жаночае шчасце, ды не атрымалася. Ад тых «пошукаў» засталася малодшая дачка Света, з сям’ёй якой і жыве цяпер.

— Некалі была Свеце памочніцай, — гаварыла Раіса Раманаўна. — Унучак гадавала. А зараз ногі баляць, таму не работніца. Абед згатую ды вышываннем займаюся. Як жа я ў маладосці хораша шыла і вышывала! Цяпер і зрок не той, і рукі не слухаюцца — вайна здароўе падкасіла. Гады ляцяць імкліва, але ўспаміны пра вайну, неверагодна цяжкі пасляваенны перыяд зрэдку вяртаюць у той горкі час, выклікаюць слёзы і адзінае жаданне: каб ваеннае ліхалецце ніколі не паўтарылася на нашай зямлі, каб нашы нашчадкі не зведалі таго жаху і бяды, што выпалі на долю майго пакалення. Радуюся, што ў Беларусі людзі жывуць пад мірным небам. І гэта —найбольшае шчасце.

Тэкст і фота  Анны АНІШКЕВІЧ, 

в. Сяргеевічы Дунілавіцкага сельсавета.