Не обошла беда стороной

Ля дома № 6 па Ленінскім завулку ў райцэнтры праходзіла і праязджала дзясяткі разоў. Заўсёды адзначала ідэальны парадак у двары, задавалася пытаннем: хто ж гаспадары? Нядаўна надарылася нагода пазнаёміцца, і яшчэ больш здзівілася: Соф’я Іосіфаўна Іванова жыве адна, і ёй ужо 89. А выключныя чысціня і парадак тут не толькі ў двары, на агародзе, але і ў самім доме.

— Не дзівіцеся, — казала гаспадыня. — У Паставах жывуць мае сын, нявестка, унук. Яны дапамагаюць. Самой мне ўжо з многім не справіцца, але парадак люблю і падтрымліваю.

А прыйшла я да жанчыны па ўспаміны, якія тычацца перыяду Вялікай Айчыннай вайны.

— Надта цяжка ўспамінаць той час, — густа вільгатнеюць вочы Соф’і Іосіфаўны. — Шмат гора прынесла вайна, столькі людзей загінула, пасля вызвалення цяжка было абжывацца.

…Праз іх вёску Валожына немцы праехалі на матацыклах адзін раз, праз некалькі дзён — другі. Нікога і нічога не чапалі. Зацеплілася надзея: можа, абміне ліха? Не абмінула. 14 кастрычніка, якраз на Пакровы, фашысты акружылі вёску, павыганялі з хат усіх жыхароў, а самі палезлі на гарышчы, пайшлі ў хлявы, сталі выганяць скаціну, выграбаць усё дабро, што мелі вяскоўцы, і грузіць яго на падводы. Але рабаваннем справа не скончылася. Неўзабаве ўсе хаты запалалі.

— У нашых лясах стаяў партызанскі атрад, што яшчэ больш гнявіла захопнікаў, — расказвала С. І. Іванова. — І яны лютавалі і над мірным насельніцтвам. Спалілі не толькі Валожына, але і Андроны, Старыцу, Шылаватае, Кавалёва, Дуброва, Балаі, іншыя вёскі.

А людзей пагналі ў Паставы. Двое ці трое сутак пратрымалі на вуліцы ля ранейшага будынка першай школы. Потым — шлях на Гадуцішкі. І там трымалі на вуліцы, толькі дзяцей з бацькамі размясцілі ў касцёле. Холад, голад, невядомасць, страх. Людзі разумелі, што іх чакаюць толькі дзве дарогі: або рабства ў Нямеччыне, або смерць.

Рэальнай стала першая. Нявольнікаў пагналі далей, да чыгуначнай станцыі ў Лынтупах, дзе, як жывёлу, загрузілі ў таварнякі і павезлі на прымусовыя работы ў Германію. Але Соні ўдалося ўцячы яшчэ ў Гадуцішках. Дакладней, гэтыя ўцёкі былі куплены яе бацькам за некалькі злотых у паліцаяў, якія валодалі польскай мовай і з якімі ўдалося дамовіцца. Яе і яшчэ аднаго хлопца спачатку прытулілі на хутары ў Круках, затым адвялі ўглыб Літвы. Тамашні солтыс зарэгістраваў іх знаходжанне і прапанаваў застацца. Але маладыя людзі разумелі, што застацца — значыць, у другі раз трапіць у небяспеку, бо немцы дойдуць і сюды. І яны вырашылі дабірацца ў родныя мяс­ціны.

— З нашай вёскі ў Германію ў ліку іншых нявольнікаў вывезлі тры сям’і з малымі дзецьмі, — успамінала С. І. Іванова. — Усе дзеткі там памерлі — у іх бралі кроў. Засталася ў нямецкай зямлі і мая маленькая пляменніца, а брат Антон загінуў у апошнія дні вайны, калі бамбілі амерыканцы.

А на спустошанай ворагам беларускай зямлі цеплілася жыццё. У доме старэйшай Сонінай сястры ў Кадуках, якія засталіся няспаленымі, рассялілася ажно 15 чалавек. Памногу насельнікаў прымалі і іншыя дамы. Людзі жылі ў неймавернай цеснаце і беднаце, але дружна, дзяліліся апошнім. Вясной 44-га пачалі ладзіць зямлянкі. Соня нароўні з мужчынамі працавала на лесанарыхтоўках. Затым яе разам з іншай моладдзю павінны былі адправіць на разборку руін у Мінск, але воляй абставін яна засталася ў Паставах. Працавала ў КЭЧы, затым 40 гадоў — у фатаграфіі: спачатку касірам, затым рэтушорам, а потым і фатографам.

Замуж яна выйшла за былога франтавіка. Прафесію ваеннага выбраў іх адзіны сын. Служыў ва Украіне, у Германіі, Беларусі, зараз ужо на пенсіі. І самым радасным для Соф’і Іосіфаўны было тое, што сыну-афіцэру даводзілася браць зброю ў рукі толькі на вучэннях, а не ў сапраўдных баявых дзеяннях.

Фаіна КАСАТКІНА.