Традыцыі культурнай сталіцы

Барысаў – культурная сталіца Беларусі ў 2021 годзе – мае свае народныя традыцыі і знакавых асобаў у гісторыі нашай краіны. Паданне пра Стаўры і Гаўры, народныя святы, звычай шанавання вужоў, дудары Шыхаўцы, літоўская гаспадыня з 19 стагоддзя Ганна Цюндзявіцкая – гэта ўсё культурная спадчына нашага горада і нашай зямлі. Пазнаёміцца з ёй можна было на выставе «Традыцыі і людзі Барысаўшчыны» Цэнтра традыцыйнай культуры, якая прайшла ў межах рэспубліканскай акцыі «Культурная сталіца года» з 1 па 23 студзеня 2021 года ў галерэі «ARTквартал» Барысаўскай цэнтральнай раённай бібліятэкі імя І.Х. Каладзеева і заклала добрую практыку супрацоўніцтва дзвюх устаноў культуры.

Выстава стала вынікам творчага дыялогу яго супрацоўнікаў: майстра народных промыслаў і рамёстваў керамісткі Веры Календа, дырэктара Установы дызайнера Алена Янкоўскай і малодшага навуковага супрацоўніка, культуролага Алы Сідаровіч.

Экспазіцыя мела дзве часткі. Першая частка «Традыцыі Барысаўшчыны» – фотавыстава «Міхайлаўская свяча», якая пазнаёміла наведвальнікаў выставы з абрадам пераносу Міхайлаўскай свячы і абраза святога Міхаіла ў барысаўскім аграгарадку Вяляцічы. Гэты абрад уключаны ў Спіс нематэрыяльнай культурнай спадчыны Беларусі ў 2016 годзе.

Фотавыстава «Міхайлаўская свяча» складаецца з фотаздымкаў, зробленых у розныя гады рознымі аўтарамі ў барысаўскім аграгарадку Вяляцічы 21 лістапада ў дзень святога Міхаіла. На фотаздымках зафіксаваны абрад пераносу абраза святога Міхаіла і запальвання свячы, а таксама паслядоўна ўсе ўрачыстасці і, нават, абрадавыя стравы, якія яго суправаджаюць на працягу цэлага дня 21 лістапада. У верасні 2019 года фотавыстава «Міхайлаўская свяча» экспанавалася ў галерэі Мінскага абласнога цэнтра народнай творчасці як частка вялікага праекта «Нематэрыяльная культурная спадчына Міншчыны».

Другая частка экспазіцыі – «Людзі Барысаўшчыны» – гэта работы майстра народных промыслаў і рамёстваў, керамісткі Веры Календа і дырэктара Цэнтра традыцыйнай культуры дызайнера Алены Янкоўскай. Усе гэтыя работы выкананыя ў 2019-2020 гадах і прысвечаныя паданням, знакамітым людзям і помнікам Барысаўскай зямлі, а таксама народным святам. На гэтай частцы выставы можна было пазнаёміцца з такімі відамі дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва як мастацкая кераміка, традыцыйная маляванка, гарачы батык і саламяны павук. Большасць прадстаўленых тут работ задумваліся як арыгінальныя сувеніры, якія адсылаюць да тых ці іншых старонак гісторыі і жыцця Барысаўскай зямлі.

Маляванкі Веры Календа, на якіх выяўленыя мясцовыя паданні, звязаныя з мясцовай прыродай. Сярод іх такія вядомыя як «Стаўры і Гаўры» і «Вужыны цар». Усе гэтыя работы ствараліся спецыяльна для выставы «Традыцыі і людзі Барысаўшчыны».

Работы Алены Янкоўскай, выкананыя ў тэхніцы гарачага батыку, прадстаўляюць чатыры народныя святы: Купалле, Багач, Масленку і Гуканне вясны, вядомыя на Барысаўшчыне. У іх аснове – вобразы з сучасных аўтарскіх паштовак да народных святаў мастака Міхала Анемпадыстава, якія Алена Янкоўская пераасэнсавала ў новай тэхніцы і такім чынам папулярызавала спадчыну таленавітага мастака.

Барысаў да 1924 года, як цэнтр Барысаўскага павета, з'яўляўся месцам прыцягнення для жыхароў суседніх земляў. Яшчэ раней людзей, якія жылі тут, збліжала і яднала сама Бярэзіна і яе прытокі. Таму сёння многія звычаі Барысаўскага раёна перагукаюцца з традыцыямі Лагойскага, Докшыцкага, Крупскага, Бярэзінскага раёнаў.

Цэнтр традыцыйнай культуры смела працуе з народнай спадчынай, якая адносіцца і да суседніх раёнаў. Яркі прыклад – паданне «Стаўры і Гаўры», якое распавядае пра даўнія часы стварэння нашага свету, а таксама адносіцца да старога звычаю святкавання Траецкіх Дзядоў на поўначы былога Барысаўскага павета (сучасныя Лагойскі і Докшыцкі раёны). На выставе сюжэт падання «Стаўры і Гаўры» быў увасоблены двойчы – у маляванцы і керамічным пано Веры Календа.

Работы Веры Календа ў тэхніцы мастацкай керамікі складаюць асобную частку выставы і прадстаўляюць знакамітых барысаўчан мінулага Ганну Цюндзявіцкую, аўтарку кулінарнай энцыклапедыі «Літоўская гаспадыня» і дудара Сымона Шыхаўца з вёскі Хаўхоліца. Асновай для стварэння вобразаў сталі сапраўдныя фатаграфіі. У гэтай частцы выставы можна было пазнаёміцца таксама з барысаўскім жаночым строем канца 19 стагоддзя. Мастачка ўвасобіла ў кераміцы вобраз барысаўчанкі ў намітцы з малюнка вядомага этнографа Міхася Раманюка. Усе тры названыя работы выкананыя ў тым ліку і ў малым фармаце як сувенір, даступны для ўсіх зацікаўленых і гасцей горада.

Плануецца, што 19 лютага 2021 года выстава будзе зноў прадстаўленая для наведвальнікаў на адкрыцці рэспубліканскай акцыі «Культурная сталіца года» ў гарадскім Палацы культуры ім.М.Горкага г.Барысава.

Ала Сідаровіч, малодшы навуковы супрацоўнік Цэнтра традыцыйнай культуры